श्री संत चोखामेळा समाधी मंदिर

संत चोखामेळा हे १४ व्या शतकातील महाराष्ट्रातील एक महान संत होते. ते विठ्ठलाचे भक्त होते आणि वारकरी संप्रदायाचे एक महत्त्वाचे संत म्हणून ओळखले जातात. चोखामेळा हे मुळचे बुलढाणा जिल्ह्यातील मेहुणपुरा या गावंचे रहिवाशी. अस्पृश्य समाजात जन्मलेले त्यामुळे आयुष्यात सोसलेल्या त्रासाने त्यांनी त्यांच्या अभंगांमधून समाजातील विषमता आणि सामाजिक न्याय यावर भाष्य केले आहे.

आख्यायिकेनुसार त्यांचे कुटुंब उदरनिर्वाहासाठी पंढरपूरी (पंढरपूर ) येथे आले . पंढरपूरी आल्यानंतर ते विठ्ठल भक्तीत दंग झाले. ते सदैव पांडुरंगाच्या नामस्मरणात व भजनात रंगून जायचे. त्यावेळी मंगळवेढे नगरी भरभराटीस आली होती. मंगळवेढ्यातील वेशीच्या तटाची भिंत बांधण्याचे काम सुरू होते. बांधकाम करण्यासाठी पंढरपूरचे मजूर बोलावण्यात आले. त्या मजुरासोबत चोखामेळा तटाच्या भिंतीचे बांधकाम करण्यासाठी सहकुटुंब मंगळवेढ्यास आले. किल्ल्याच्या पूर्वेकडील वेशीचे बांधकाम चालू असताना भिंत एकाएकी कोसळली व त्याखाली श्री चोखामेळाराया आणि अनेक मजूर मयत झाले ही घटना शके १२६० म्हणजे इ.स. १३३८ मध्ये वैशाख वद्य पंचमीस झाली.

चोखामेळा यांनी आपल्या अभंगांमध्ये भक्तीमार्ग, सामाजिक समता आणि मानवी मूल्ये यावर भर दिला आहे.

पुढे श्री संत नामदेव महाराज हे मंगळवेढ्यास आले परंतु एवढ्या लोकांमधून चोखोबाची हाडे कोणती हे कसे ओळखायचे. चोखामेळा विठ्ठलाचा निस्सीम भक्त त्यामुळे ज्या अस्थिमधून विठ्ठ्ल विठ्ठ्ल असा आवाज होता त्या अस्थि श्री चोखामेळारायांच्या आहेत असे ओळखून त्यांनी त्या पंढरपूरी विठठल मंदिरापुढे समाधी बांधली.

संत चोखामेळा यांचे समाधी स्थळ मंगळवेढा येथे मुख्य चौकात आहे . दर वर्षी आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला लाखो भक्त संत चोखामेळा यांच्या समाधीला भेट देतात.